واژه و تكواژ:

      انواع واژه عبارتند از :

1- واژه هايي كه معنا و مفهوم مستقل دارند،مانند: احمد،دريا ،ميز ، گلاب گير ،مدادتراش و...

2- واژه هايي كه معنا و مفهوم مستقل ندارند و در جمله مفهوم پيدا مي كنند:

الف)حروف اضافه،پيوند و نشانه: از ،در ، با ، ولي ، و، را ، ا و..

ب) ضماير ( شماره ي 2 تكواژهاي دستوري )

ج)نقش نماي اضافه( ـِـ) و «ي» اسنادي (گلي :گل هستي )

   نكته: نقش نماي اضافه( ـِـ) يك واج، تكواژ آزاد دستوري و يك واژه محسوب مي شود.

تكواژ:

   به دو نوع آزاد و وابسته تقسيم مي شود:

   تكواژ آزاد نيز خود بر دو نوع است:

الف) قاموسي :

     در فرهنگ هاي لغت داراي معناي مشخص و روشن هستند و كاربرد مستقل دارند مانند: كتاب ، دفتر ،ميز ، دو (بن مضارع تمام افعال تكواژ قاموسي به حساب مي آيند) گفت(بن ماضي بعضي از افعال نيز تكواژ آزاد محسوب مي شود).

ب) دستوري:

1- حروف اضافه،پيوند و نشانه ( نقش نما) از ،در ،بر ، با ، كه ، تا، چون ،چه،الي،اگر ، زيرا ، وقتي ، اما ، ولي ، و ، يا، را، اي ، ...

2- ضميرهاي شخصي ،مشترك ، اشاره ، مبهم ،پرسشي ، تعجّبي : ـَـ م و ـَـ ت ، ما ، شما ، خود ،خويش ،اين ، آن  همه ،هر ، كي ، كجا ، كدام ،  چه ، عجب و ...

تكواژهاي  وابسته

بر دو نوعند:

الف) تكواژهاي اشتقاقي كه واژه هاي جديد مي سازندمانند:

 پايان +ه ←پايانه كلمه را از نظر دستوري تغيير مي دهند: بن مضارع گفتن «گوي»+ ا ← گويا ؛     عروس+ك ← عروسك

ب) تكواژهاي تصريفي : برخي از وندها كلمات جديد نمي سازند و نوع دستوري كلمه را نيز عوض  نمي كنند بلكه واژه را براي قرار گيري در جمله آماده مي سازند كه به آنان وندها يا تكواژهاي تصريفي  مي گويند كه عبارتند از:

1- «ي »نكره . درخت+ ي← درختي

2- صفت تفضيلي و عالي «تر» و «ترين» : بزرگ+ تر ←بزرگ تر ،بزرگ+ ترين ←بزرگ ترين

3- صفت شمارشي با پسوند «ـُـ م و ـُـ مين » : دوم ،دومين

4-تكواژ گذرا ساز«ان » : مي چرخانيد  ، خوراندم

5- نشانه هاي جمع فارسي و عربي ( ها ، ان ، ين ، ون ، ات )

6-اجزاي پيشين فعل  «مي » ، «بـ» و«نـ »: مي گفت ، بروم ،نرفتم

7- شناسه هاي فعل : مي روم ، مي روي ، مي رود (مي رفت Ο) مي رويم ، مي رويد ، مي روند

8- وندهاي ماضي ساز: د ، ت ، اد ، ست ، يد در برد  ، كُشت ، افتاد ، دانست و پريد.

    نكته:هر بن ماضي كه از آخرش حرف يا حروفي حذف شود و در پايان بن مضارع باقي بماند، حرف يا حروف جدا شده وندهاي ماضي ساز ناميده مي شوند.(رسيد ، افشاند، شكافت ، ايستاد ، تابيد ، كوبيد )

9- تكواژ صفت مفعولي ساز: صفت مفعولي در ساختمان فعل هاي ماضي نقلي ،بعيد ، التزامي و فعل مجهول به كار مي رود. رفته ام ، ديده بودم ، گفته باشم ، خورده شد.

تكواژ فعل :

     هر فعل حداقل دو تكواژ دارد كه عبارتند از :بن و شناسه

      شناسه در سوم شخص افعال مضارع و ماضي التزامي به صورت «د» ظاهر مي شود اما در افعال ديگر(افعال ماضي و فعل امر مفرد)  تكواژ صفر  Ο  محسوب مي شود.

     حرف«ي » اگر در ميان كلمات ،بدون كسره به صورت صامت ميانجي به كار رود يك تكواژ حساب مي شود: دانايان : دان – ا – ي – ان  /     دانشگاهيان : دان- ـِـ ش – گاه – ي – ان

      نكته : كلمه ي «برايِ » اگر حرف اضافه باشد كسره ي آن ، واج ،تكواژ يا  واژه به حساب نمي آيد. زيرا كسره جزء خود كلمه محسوب مي شود.همچنين اگر در يك گروه اسمي اولين واژه ي آن گروهاسمي«برايِ»  باشد باز هم هسته محسوب نمي شود.

منابع:

زبان فارسی 1 تالیف دکتر تقی وحیدیان کامیار

زبان فارسی 3 آموزش راه از دور تالیف دکتر حسن ذوالفقاری و علی اکبر شیری

ايرج شهرامي پور

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: